Francis Kéré
Geborgenheid voor next125
Het Duitse keukenmerk Schüller presenteerde tijdens EuroCucina een beursstand waarover nog jaren gepraat zal worden. Met dank aan de Burkinese architect Francis Kéré.
Eenmaal bij de borrel werd er luidkeels over nagepraat, maar in het paviljoen zelf wonnen de fluisterende stemmen het maar net van de stilte. De ruimte zette aan tot reflectie. Alsof de geur en aanblik van de honderden geschaafde boomstammen de bezoekers dwongen hun stem te dempen, terwijl de contrasterende bronskleurige fronten van gespiegeld glas uitnodigden tot verwondering. De lichtinval deed de rest. Het paviljoen had iets magisch.
Iedereen die de ‘Superstudio’ in de Milaanse wijk Zona Tortona bezocht tijdens EuroCucina, kan zich de Schüller-stand met de next125-keuken voor de geest halen. Een bijzondere samenwerking tussen het Duitse keukenmerk en architect Francis Kéré.
Geroosterde pinda’s
“Dit project bracht me terug naar mijn jeugd in Gando”, vertelt de Burkinese architect twee maanden na de beurs in Milaan. “Ik dacht terug aan de schemering. De familie zit in een kring om het vuur. Mijn oma vertelt een verhaal, terwijl de geur van brandende takken en twijgen zich vermengt met de geur van geroosterde pinda’s. Maar het vuur betekende meer dan verhalen en voedsel. Het vuur beschermde. Na zonsondergang was het de enige vorm van licht en in koude nachten bood het warmte. Dat gevoel van geborgenheid rondom een vuurplaats heb ik geprobeerd te vangen in dit ontwerp.”
Sinds Kéré werd onderscheiden met de Pritzkerprijs (internationaal de hoogste onderscheiding voor een architect, door sommigen zelfs vergeleken met een Nobelprijs) ligt de wereld aan zijn voeten. Hij heeft de projecten letterlijk voor het uitkiezen. Maar al na één bezoek wist hij dat hij in zee wilde met Schüller, het bedrijf waar next125 onder valt.
“Vitale familiebedrijven in rurale gebieden geven een gevoel van verbondenheid”, vertelt de architect. “Schüller is zo’n bedrijf. Het wordt geleid door de tweede generatie, terwijl de derde generatie klaarstaat. Wat ooit begon met eenvoudig handwerk, is uitgegroeid tot een internationaal premium keukenmerk. En al die jaren heeft het bedrijf een belangrijke rol gespeeld in de lokale gemeenschap. Het is de motor voor werkgelegenheid en sociale cohesie. En dat puur door hout, een natuurlijke grondstof uit de omgeving, te transformeren tot verfijnde keukens. Dat raakt me.”
Geschaafd eiken
Ook de honderden eikenstammen die werden gebruikt in de beursstand in Milaan kwamen uit de omgeving van de Schüller-fabriek in het Duitse Herrieden. Ze werden zorgvuldig geselecteerd door een houtbewerker uit het dorp. Bij het schaven van de stammen lieten hij en zijn collega’s de oorspronkelijke diameter van elke eik in waarde, evenals de knoesten en harsbellen, wat de ruwheid en het contrast met de perfect afgewerkte keuken vergrootte.
En volgens Kéré had de houtbewerker ook invloed op de bouwmethode: “In eerste instantie wilden we de stammen uit veiligheidsoverwegingen ophangen aan een stalen frame, zoals we eerder deden bij een paviljoen voor het Tippet Rise Art Centre in de Verenigde Staten. Maar volgens de houtbewerker was dit niet nodig op deze schaal. Hij opperde het gebruik van schroeven die volledig uit schroefdraad bestaan, waardoor we het paviljoen vrijwel volledig van hout konden maken. Zijn kennis van het bos en hout maakte de samenwerking uniek.”
Gando
Het succesverhaal van Francis Kéré is inmiddels bekend. Francis groeide op in Gando, een klein dorp op zo’n vier uur autorijden van de Burkinese hoofdstad Ouagadougou. Als oudste zoon van het dorpshoofd mocht hij als eerste van zijn dorp naar school. Maar omdat die er niet was, verhuisde hij op zevenjarige leeftijd naar zijn oom in de nabije stad Tenkodogo.
Naast schrijven en rekenen leerde hij er vooral dat de omstandigheden om er te leren niet ideaal waren. Kéré: “Het klaslokaal was donker en kon ondraaglijk heet worden. De schoolbanken waren kapot en prikten in je rug. Als kind nam ik me voor om meubelmaker te worden. Dan zou ik de banken op school kunnen repareren.”
Een opleiding tot meubelmaker bestond niet in Burkina Faso, maar dankzij een studiebeurs kon hij jaren later terecht op een timmerschool in buurland Benin. Aansluitend kreeg hij een studiebeurs in Europa. In Berlijn combineerde hij de opleidingen tot meubelmaker en architect. Zijn afstudeerontwerp was de eerste basisschool in zijn geboortedorp Gando, die werd gebouwd met de betrokkenheid van de lokale gemeenschap en hulp van een vereniging die inmiddels is uitgegroeid tot de Kéré Foundation. Door lokale materialen te combineren met moderne technieken, creëerde Kéré lichte klaslokalen met een relatief goed binnenklimaat en comfortabele banken.
Voorbeeld
Het ontwerp kreeg mondiaal aandacht en Kéré opende een eigen architectenbureau in Berlijn. In eerste instantie ontwierp hij vooral gebouwen in Burkina Faso en scholen in andere Afrikaanse landen, maar toen het architectuurprijzen bleef regenen, steeg ook het aantal verzoeken uit Europa en Amerika. Met als ultieme bekroning de Pritzkerprijs. Al is hij zelf de eerste om dit succes te relativeren: “Mensen zeggen dat ik een vechter ben en daarom kansen afdwing, maar ik geloof dat je kansen vaker krijgt dan verdient. Geluk speelt altijd een rol. Ik werk veel met lokale materialen en daarom wordt mijn werk in juryrapporten bestempeld als duurzaam. Maar toen ik een school wilde bouwen, was ik vooral een naïeve jongen met hart voor de gemeenschap, zonder enig idee van de wereldwijde context of duurzame architectuur. Ik heb jarenlang ontworpen zonder het woord ‘duurzaamheid’ te gebruiken. Nu stellen mensen mij als voorbeeld, maar ik probeerde gewoon de beste school te bouwen met wat er voorhanden was. Dat hier door het huidige tijdsgewricht extra waarde aan wordt toegekend is puur geluk.”
Schitterend toeval
Het is inmiddels meer dan 50 jaar geleden dat Francis zijn geboortedorp achter zich liet om voor het eerst naar school te gaan. Als zijn drukke schema het toelaat, keert hij graag terug naar zijn geboortegrond. Met een rechte rug en het opgeven hoofd dat past bij de oudste zoon van een dorpshoofd die zijn belofte meer dan ingelost heeft. Maar bijna niemand weet dat er ook momenten waren waarop hij liever wegbleef uit Gando. Momenten die werden overheerst door schaamte.
Kéré: “Mijn keuze voor een opleiding tot meubelmaker werd afgewezen in het dorp. Behalve mijn vader en moeder snapte niemand mijn keuze. Je moet weten dat er destijds in het hele land geen enkele opleiding tot meubelmaker was. Het beroep werd geassocieerd met mensen die op straat oude banken repareerden met messen. Niemand begreep dat iemand die naar school was geweest, koos voor een beroep uit de laagste sociale klasse. Ik heb dit nooit eerder verteld, maar ik schaamde me destijds. Wanneer meisjes langsliepen, wendde ik me af. Dat veranderde pas toen ik in Berlijn ging studeren. Pas daar durfde ik vol trots te zeggen dat ik meubelmaker was. Inmiddels ben ik beroemd, maar het enige dat mij op weg daarnaartoe dreef was noodzaak. De waardering is schitterend toeval.”