Zaha Hadid

‘Een planeet in eigen baan’

Van internationaal bekende architecten – die door de Fransen ‘starchitectes’ worden genoemd – ideeën ook door tot in ons huis. Deze nieuwe serie in DVK belicht zulke ‘movers’ en ‘shakers’. Als eerste: de Brits-Irakese Zaha Hadid, koningin van de Britse lijn. Plotseling overleden in 2016, maar haar gedachtengoed davert voort. Zo presenteerde Boffi in januari nog haar keuken Cove.

Rem Koolhaas, mentor en collega, bekende de Brits-Irakese architect Zaha Hadid ooit ‘een planeet in eigen baan. Critici vonden haar een ‘starchitect’ met praktische fantasieën, die met haar enorme productie een knieval maakte voor het ‘hyperventilerende globale kapitalisme’. Maar Hadid wordt ook gezien als een groot vernieuwer die palen heeft verzet. En zeker ook: verb.

Zaha Hadid (1950-2016) werd geboren in Bagdad, in een welvarend liberaal gezin. Ze gegevens wiskunde aan de American University in Beiroet en vanaf 1972 architectuur in Londen. Zeven jaar later stichtte ze Zaha Hadid Architects, en voltooide in 1993 haar eerste gebouw: het Vitra Brandweergebouw in het Duitse Weil am Rhein.
Na een langzame start – ontwerpen nauwelijks nauwelijks verder dan de tekentafel – bezaaide Zaha Had de wereld in hogere tempo met haar creaties: Europa, Amerika, Azië, Golfstaten en ook het Sovjet-landschap.

Interactie 
Bij alle projecten liet de architect eerst studeren naar landschap, de topografie en circulatie van het gebied, zodat het resultaat een interactie kon worden. Veel meningslijkt. In Rome staat haar MAXXI museum (2009), in Milaan CityLife (2004-2014) met wolkenkrabbers die namen hebben als ‘de rechte’, ‘de kromme’ en ‘de kronkel’. Op dit moment wordt de terminal van Hadid voltooid voor Beijing Airport, die 75 miljoen mensen moeten gaan verwerken. In Hadids eigen stad Londen, waar ze ruim veertig jaar jaar gewerkt en gewerkt, staan ​​van haar hand de Serpentine Gallery (2013) en het Aquatics-centrum (2011) voor de Olympische Spelen. Het watercentrum levert de architect een hoge koninklijke onderscheiding op met de titel ‘Dame’.

Cultuurproductie
Hadids bureau schreef de werkwijze onder de meesteres met ‘rusteloze creativiteit’ en de slogan ‘Wij zijn actief in de cultuurproductie.’ Cultuurprodúctie dus, goed ook voor controverse. En al helemaal na haar aandeel in de stadsvernieuwing in Beijing, waar oud-China wijken voor het nieuwe tijdperk. Voor Hadids winkel- en kantoorcentrum Galaxy Soho werd in de traditionele hutong-wijk nogal agressief onteigend. Weg Chinese huisjes binnenplaats metjes. Ervoor in plaats een welvend glas-aluminium complex met een oppervlak van tienduizenden vierkante meter.

Hadid kreeg er een grote westerse prijs voor, van het Royal Institute of British Architecture (RIBA). Maar uit Peking zelf kwam protest. Monumentenbeschermers vonden dat de authentieke stijl van de oude stad verwoest was, dat Hadids vertaling van de Chinese cultuur eigenlijk gewoon een necrologie was, een doodskus, een Disney-imitatie van het vroeger ‘zelf’. Ook die toekenningen in de dubieus overheidsbeleid hebben plaatsgevonden, en dus ook vernietiging van historische cultuur.

Elegante golf
Kritiek op meedogenloos slopen kwam er ook toen Zaha Hadid een gebouw neerzette in Azerbeidzjan, het culturele Heydar Aliyev Centrum (Baku, 2012). Ook daar ontstaan ​​door gevormde leiders niet gehouden met de veel belangen van de toekomstige bewoners.
Het gebruik is natuurlijk: hoe word je níet blij van Zaha Hadids elegante golf in dat moeilijke landschap? Als laatste was het Hadid die, na de voorzet van een vakbroeder als Frank Gehry (Bilbao Guggenheim, 1997), afrekende met de rechte lijn. Haar gebouwen vloeien, strekken zich organisch uit, rimpelen over de grond als een soort beest. Ze hebben zalen als een druipsteengrot of omringen als een voluptueus moederlichaam.

In lijn met de omgeving
Voor een omgeving als Baku waren plooibaarheid en soepele lijnen niet nieuw, zei ze. De welvingen zijn terug te vinden in de doorlopende kalligrafische geschriften en de patronen van historische architectuur.
‘Die vloeien van tapijten naar muren naar muren en koepels en aansluitende naadloze relaties en verschillen tussen de architectonische elementen en de grond ontstaan ​​die zich voordoen. Het ontwerp verband met het historische begrip van architectuur, niet door namaken van de iconografie van het verleden, maar met een sterk hedendaagse interpretatie.’

Ook het nieuwe Al-Wakrah voetbalstadion in Qatar – waar in 2022 het WK voetbal wordt gehouden – is een en al glooiing en golf. Het ontwerp is gebaseerd op de dhow, de traditionele Arabische parelvisboot. De bouw ervan kwam ook in het nieuws door een rapport van Amnesty International over dwangarbeid.

‘Mijn god, we hebben geen hoeken’
Zaha Hadid putte inspiratie uit het glooiende landschap van het Midden-Oosten, van de duinen daar, en de rivieren. Het landschap van haar jeugd. Tekenen en schilderen waren voor de haar belangrijke technieken, getekend aan computerdesign. Tegen een Engelse kwaliteitskrant zei ze: ‘We doen niet aan normvoorschrijvende ideeën en lieve kleine gebouwen. Er wordt gedacht dat het geschiktste gebouw een rechthoek is, omdat dit in principe het beste gebruik van ruimte is. Maar is landschap dan verspilde ruimte? De wereld is geen rechthoek. Je loopt niet een park binnen om dan te zeggen: Mijn God, we hebben geen hoeken.’
Hadid bedoelde haar gebouwen ‘volledig praktisch, alleen anders gebouwd’. Toch tekende ze ook geometrische lijnen, hoeken en trappen en trappen waterpartijen, zoals in de buitenruimten in Baku. Het Riverside Museum in Glasgow kreeg een felle zigzag, maar zelfs daar werd de driftig op en neer schietende lijn toch weer bijna begonnen.

Grote onderscheidingen
Zaha Hadid kreeg voor haar dood in 2016 als eerste vrouwelijke architect de prestigieuze Royal Gold Medal van het Royal Institute of British Architecture (RIBA). In 2004 werd zij de eerste vrouwelijke architect die de Pritzker Prize gewonnen, de ‘Nobelprijs voor architectuur’. Lord Rothschild, jurylid, prees Hadid toen om haar talent de collectieve energie te vangen van een omgeving en haar gebouwen aan te passen. De kritiek die er is geweest op haar gebouwen kan, langs die meetlat, dus ook gezien worden als kritiek op de maatschappij die de opdracht voortbracht.

Op de tenen
Het beeld dat van vrijgezel Zaha Hadid als werkgever naar voren komt, is dat van een toekomstige vrouw die tot in detail meekeek, alles zag en het personeel op de tenen liet lopen. Ze onverwachts in Miami aan een hartaanval, 65 jaar. Tot dat moment werkte nog aan 37 projecten – van de wiskundegalerij voor het Londense Science Museum tot een metrostation in Riaad. Twee weken eerder was haar zilvercollectie uitgekomen in samenwerking met het Deense ontwerphuis Georg Jensen. Ze had net ontworpen die na haar dood in 2016 ook zijn ontworpen, en eerder serviesgoed uit voor design in huis.

Opvolger
Zaha Hadid Design met het hoofdkwartier in Londen heeft 400 werknemers, en staat voor 950 projecten in 44 landen. Directeur en hoofdontwerper is nu Patrik Schumacher, sinds 1988 bij het bedrijf en al jaren Hadids senior partner. Schumacher (geboren in Bonn, 1961) heeft een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van digitale architectuur. Hij hangt ‘parametricism’ aan: een ‘wetenschappelijker’ opvolger van moderne en post-moderne architectuur die menselijke ontwerpfouten moet uitbannen, en waarbij elk onderdeel met computerprogramma’s aangepast kan worden aan alle mogelijke parameters – bijvoorbeeld de manier waarop de gebruikers door een gebouw bewegend.
Critici zijn er niet van overtuigd dat dit een waterdicht systeem is, en dan mensenwerk, maar geven te dat het interessante kan beter. Niet iedereen stelt op prijs dat Schumacher – niet zou terugdeinzen publieke ruimten te privatiseren, Hyde Park.

‘Architecten ontwerpen voor de eindgebruiker’
Over hoe er bij Zaha Hadid wordt gedacht over het verband tussen klein en groot design, en hoe ontwerp – ook voor keukens – wordt ontwikkeld, zei het hoofdkwartier in Londen tegen DVK:
‘Onze productontwerpen en architectuur hebben altijd met elkaar in verband gestaan. Bij de vroegste ontwerpen van ons bureau waren al producten en interieurs, meubelprojecten zijn altijd deel van ons aanbod geweest. Of het grote schaal is zoals bij een gebouw, of kleine schaal zoals bij een meubel, architecten ontwerpen voor de eindgebruiker.’
Veel ideeën en principes uit onze architectuur kunnen worden toegepast op ons productontwerp. Als onderdeel van ons ontwerponderzoek verkent ons werk voor keukens en badkamers de mogelijkheid van een nieuwe architectuur- en ontwerptaal, die voortkomt uit de nieuwe mogelijkheden van geavanceerde ontwikkelingen in 3D-software en innovatieve materialen. Maar ook uit ons onlosmakelijke verlangen om ons te verbinden met traditionele en nieuwe productiemogelijkheden, en die te testen. De taal die verkend binnen ieder ontwerp overgang tussen wordtheid en de soepele overgang elementen. Ieder stuk, dat eerst als vorm ontstaat, krijgt verder gedaante door verplaatsing gebaseerd op en gebruik.’

Cove
Voor Boffi ontwierp Zaha Hadid de Cove: een monoblock met ingebouwde en simpele vormen van ‘kneedbare’ materialen zoals Corian en hout, maar ook met de afgewerkte hand steen. De herkomst is zichtbaar, zegt de ontwerpafdeling. Het formele en de rechte lijnen zijn herkenbaar van het MAXXI Museum of Art in Rome, en van het cultureel centrum in Bakoe. Het ontwerp verkent innovatie, kern en compositie.
Cove is er in twee maten en kan worden aangepast aan specifieke wensen van de klant. Boffi presenteerde de keuken in zijn flagshipstore in Keulen tijdens de Interior Design Week in januari. Duitsland was het ontwerp al in Milaan, Parijs, Londen en Sjanghai. Cove won vorig jaar grote prijzen: de Muuuz international Awards (MIAW) Design and Innovation Award 2017 en Best of Year Award 2017.

Z-Islands (2005-2006)
Een keuken met bijna 2000 programmeerbare leds en gemaakt met 3D-software uit de scheepsbouw ‘om complexe oppervlakten te verkennen en hun productiviteit in huiselijke omgeving’. De keuken bestaat uit een kookeiland met een Corian werkvlak, en een opstaand deel voor digitale functies. In een bij-eiland zitten de wasbak, vaatwasser en bergruimte. De Corian wandpanelen kunnen worden gebruikt voor verlichting, speakers en opbergen. Z-Island is een verkenning van de keuken van de toekomst. De vormen gaan over vloeibaarheid, smelten van ijs en de beweging van gletsjers. De keuken is verkrijgbaar via Ernestomeda.

Triflow kranen
Als onafhankelijk Britse koperontwerper vroeg Triflow tien jaar geleden aan Zaha Hadid te kijken naar technologie met koper, en de kraan van de toekomst te maken voor keuken- en badkamer. De architecte liet zich inspireren door de beweging van water, het onafgebroken stromen van vloeistof, en kwam met een kraan ‘waar alles onderdeel is van kromlijnige geometrie’.
Zelf zei ze erover: ‘Een belangrijk voordeel van ontwerptaal is dat je iets kunt creëren dat er niet alleen lijkt als doorlopend, maar ook naadloos te combineren is met de ergonomische vereisten.’ Voor de revolutionaire vorm was een keramisch coatingproces nodig dat voor een kraan nog niet eerder werd gebruikt. Dat was natuurlijk geen inschrijving voor de vrouw die de wereld volzette met vernieuwend ontwerp.

Info:
xxx