Michele de Lucchi

Titel

Over het werk van Michele de Lucchi, Italiaanse ontwerper-architect, was deze zomer een belangrijke expositie in België: Futuro Gentile. Zoals die titel aangaf was de tentoonstelling niet alleen een overzicht van het verleden, maar ook een blik op de toekomst. Met baanbrekende ‘Earth Stations’, visionair ontwerp en suggesties voor een overvolle wereld, zoals biologisch afbreekbare gebouwen die tot humus vergaan.

De Lucchi was in de jaren tachtig mede-oprichter van Memphis. Ook dit vernieuwende designcollectief staat weer in de belangstelling. De designgroep bracht ‘de nieuwe internationale stijl’ die insloeg als een bom. Memphis verzette zich tegen de strakke functionele regels van het minimalisme, liet zich inspireren door Pop Art en Art Deco maar gaf daaraan een eigen draai. De ontwerpers daagden uit met een mix van geometrie, felle kleuren, humor, kitsch en multi-culturele patronen.
Memphis werd een ‘hittegolf’ genoemd, met een intensiteit die niet kon duren. ‘Alles wat we vandaag doen wordt geconsumeerd. Alle creatie is gewijd aan leven, niet aan de eeuwigheid,’ doceerde de Italiaanse architect en ontwerper Ettore Sottsass (1917-2007). Hij was de motor achter Memphis. Sottsass trok zich vrij snel terug, en Memphis bleef ook niet zo heel erg lang bestaan.
Maar de geest was uit de fles, en mede-oprichter Michele de Lucchi (1951) komt nog altijd met nieuw ontwerp. Hij streeft nu met zijn designstudio AMDL Circle in Milaan naar verbondenheid en gemeenschapszin en zegt dat duurzaamheid ‘de enig mogelijke toekomst’ is. Van De Lucchi is de vraag: ‘Hoe kun je ontwerpen voor de wereld, zonder te zien wat er in die wereld gebeurt?’

Naar de wereld kijken was iets wat Ettore Sottsass zijn aanhangers wel had geleerd. Het Memphis collectief bestond uit jonge ontwerpers die in de jaren tachtig in Milaan door Sottsass werden samengebracht. Ze spraken zich uit tegen een structuur, waarin ontwerp de ondergeschikte was van industrie. Volgens hen moest het andersom zijn.
Michele de Lucchi schreef daar recent over: ‘Het kwam ons toen voor (en dat geldt nog steeds) dat de redenering van bedrijven nutteloos was, versleten en pedant; dat het lifestyle model van die tijd niet langer binnen dit kader paste, en dat bedrijfsimago de aantrekkingskracht en optimisme voor de toekomst had verloren.’ De groep zag dat wat designers bedachten voor bedrijven -de opdrachtgevers- succesvolle producten moest opleveren. De Lucchi: ‘Maar dat is geen garantie dat het product belangrijk is voor evolutie en samenleving.’ Memphis verzette zich ook tegen het idee dat er zoiets bestond als een objectieve waarheid. De groep keek veel breder, ademde vrijheid, rekende af met dogma’s en schudde internationaal wakker.

Profetisch
Ettore Sottsass zag ontwerp als ‘een manier het leven te bespreken’. Met zijn werk en filosofie was Sottsass het centrum van alles, zegt De Lucchi in ‘Memphis Plastic Field’ (2019), het boek dat verscheen toen er een Memphis-expositie was in Bordeaux, na Venetië en Milaan. ‘Wij, die veel jonger waren, geloofden in hem. [..] Wat hij te zeggen had voelde voor mij als waar, nodig en profetisch. In het bijzonder wat de relatie betekende tussen industrie en design, de markt en cultuur, de mens en technologie, geld en beschaving.’
De Lucchi was in de begintijd van Memphis net dertig. Hij weet niet of hij zich toen al echt realiseerde wat de reikwijdte was van die thema’s, en of hij begreep dat het de onderwerpen werden die hem zijn hele leven zouden bezighouden. De grote digitale sprong moest nog komen. ‘Steve Jobs had zijn eerste Mac nog niet gebouwd. Google was nog niet begonnen alle data van zijn klanten te verzamelen. Maar de Memphis-groep moet het voorgevoel hebben gehad dat een nieuw tijdperk op losbarsten stond. En met onze meubels en objecten waren we bezig aan de voorbereiding.’ Van een nieuwe omgeving voor de nieuwe realiteit, met nieuwe codes over vormen, kleuren en decors. De Lucchi zelf ontwierp stoelen, lampen, kastjes zoals Kristall (1981). Zijn First Chair (1983) heeft hij zijn ‘zelfportret’ genoemd. Zijn lamp Tolomeo (1987) werd zijn grootste klassieker, wereldwijd een bestseller. De Italiaan gebruikte archetypes als internationale taal. Memphisproducten en -meubels verschenen op Milaans Salone del Mobile en in musea, en zouden verzameld worden door beroemdheden als David Bowie en Karl Lagerfeld.

Overlevingsinstinct 
Michele de Lucchi werd in 1951 geboren in Ferrara en groeide op in Padua, met zijn tweelingbroer de oudste in een gezin met acht kinderen. Hij hield er altijd de drang aan over ergens anders te willen zijn. In 1975 studeerde hij af op architectuur in Florence, met een ontwerp van verticale huizen, met bewoners die voortbewogen aan draden boven de grond. De Lucchi wilde het ‘creatieve overlevingsinstinct aanwakkeren’. Hij was een van de oprichters van de Cavart-groep in de jaren van radical design. Cavart organiseerde evenementen in steengroeven en onderzocht ideeën over architectuur, woonomgeving en samenleving.
Na zijn studie verhuisde hij naar Milaan en ging werken bij Centrokappa, de ontwerpstudio van Kartell, symbolisch voor Made in Italy. Hij ontmoette Ettore Sottsass en voegde zich bij Studio Alchimia, de designgroep die ‘de look van de twintigste eeuw’ onderzocht. Metaforen waren voor Alchimia al belangrijker dan het ontwerp van functionele objecten. Met andere Alchimia-ontwerpers stapte hij vervolgens over naar Memphis.

Onoplettende consumenten 
Voor Memphis ging ontwerp veel verder dan vorm. De Lucchi: ‘Wij hadden zonder twijfel begrepen dat design, als discipline, een rijk debat bedekte over de menselijke conditie. En dat praten over objecten en hun betekenis onvermijdelijk voor ons leidde tot het analyseren van de voordelen en gevaren waaraan we, in onze naïviteit als onoplettende consumenten, blootgesteld waren geweest.’
Michele de Lucchi, een tijdssprong verder en inmiddels in de zeventig, concludeert nu dat ‘design, architectuur, alle beeldende kunsten en alle humanistische disciplines de enorme en zware rol hebben bewustwording te laten voortspruiten vanuit de grootste diepten om onze verantwoordelijkheid te activeren bij alle keuzes die we maken’.
Samen met Sottsass had De Lucchi grote invloed op het ontwerp van huishoudelijke objecten. Ettore Sottsass wilde technologie een menselijker gezicht geven en introduceerde De Lucchi bij Olivetti, die daar later hoofd ontwerpafdeling zou zijn (1988-2002). De Lucchi was ook op andere terreinen actief en won opdrachten voor renovatie van de Deutsche Bank (1990) en herontwikkeling van stations van de Duitse spoorwegen (1995). Hij zou bijdragen leveren aan bedrijven met topnamen: Artemide, Hermès, Vitra, Alessi, en gebouwen en tentoonstellingen ontwerpen. In 2018 was hij gasthoofdredacteur van Domus Magazine.
Circle Zijn De Lucchi Studio, gesticht in 1988, heet sinds 2019 AMDL Circle, kortweg ‘Circle’. Het multidisciplinaire team van ruim dertig werknemers legt zich toe op architectuur, interieur- en productontwerp, grafisch ontwerp en installaties. AMDL Circle heeft prestigieuze projecten verwezenlijkt, zoals het centrum van het Zwitserse farmaceutische bedrijf Novartis in Basel (2022), en Pavilion Zero (2015) voor de wereldtentoonstelling in Milaan. Ook een kapel in Beieren, en gebouwen, en tentoonstellings-systemen voor musea als de Triennale Milano, het Palazzo delle Esposizioni in Rome, de Gallerie d’Italia in Napels (2022) en Turijn (2022). In Milaan, UniCredit Pavilion (2015). In Berlijn interieurinrichting van het Neues Museum (2003-2009). In Georgië bouwde de Circle het ministerie van binnenlandse zaken en de Vredesbrug in Tbilisi (2009). ‘Wij zijn geen volgers’, zei Michele de Lucchi bij het lanceren van AMDL Circle. ‘Ik wil geen gedweeë volgeling zijn, maar een pionier’. De studio wil ook letterlijk een ‘cirkel’ zijn van innovatieve ontwerpers om bij te dragen aan de evolutie van de wereld, en toonaangevend experimenteren. Pro-actief, en altijd gericht op economische, ecologische en sociale duurzaamheid. ‘Wij geloven dat het ontwerpen van objecten, gebouwen en omgevingen voor toekomstige generaties een continu proces van innovatie vereist.’ Met intellectuele moed.

Stations en ambacht 
Futuro Gentile, de tentoonstelling in het Belgische Grand-Hornu dit jaar, toonde De Lucchi’s humanistische benadering van projecten die inspelen op de voortdurende evolutie van menselijke behoeften. Er was experimenteel design van Produzione Privata en de visionaire architectuur van de Earth Stations en andere Stations, een antwoord van de Circle op de uitdagingen voor mensheid en planeet.
Produzione Privata werd als design laboratorium in 1990 opgericht door De Lucchi en zijn vrouw Sibylle Kicherer, om hedendaagse ambachtelijkheid te belichten: ‘Een ambachtelijkheid die zich ontwikkelt en die, met traditionele technieken en wat technologie, erin slaagt te inspireren en een menselijke kwaliteit geeft die de industrie niet meer weet te creëren. Voor ons als architecten en designers is ambachtelijkheid het enige terrein dat experimenteel is.’
Sinds 2018 werken De Lucchi en AMDL Circle bovendien aan de Stations, die moeten bijdragen aan het welzijn van de mens. Het is visionaire architectuur voor fictieve projecten met oog op de niet zo verre toekomst, utopische architectuur die moet helpen van halte naar halte te komen: vandaar de naam stations.
De tentoonstelling in het Belgische Centrum voor Innovatie en Design (CID) Grand-Hornu werd bewust Futuro Gentile genoemd, ‘beminnelijke toekomst’, voor een sprank hoop. Om een ander beeld te zetten tegenover het diepzwarte beeld dat op dit moment voor de wereld wordt geschetst. De Lucchi’s humanistische ontwerpen moeten aanzetten tot nadenken en menselijke interactie bevorderen omdat zonder uitwisseling geen oplossingen kunnen worden gevonden. De Stations staan ook voor een ethische verhouding met de natuur, ‘met het milieu als leraar die gedrag kan beïnvloeden.’

Van deze Earth Stations en andere Stations gaan het Mystical Laboratory en de Chapel of Light over zelfreflectie. Ze zijn volledig bio-afbreekbaar en kunnen de aarde uiteindelijk voeden als humus. Gold Community wil laten zien dat passie de basis zou moeten zijn van het bouwen nú, bijvoorbeeld met een boekentoren. Crown Station verbindt verleden en toekomst, precair hangend boven een rivier in een kloof.

Vergankelijkheid en vernieuwing
Tegen interieurtijdschrift EH&I zei De Lucchi dat architectuur opnieuw utopisch moet worden, om buiten ‘the box’ te kunnen denken. Zijn eigen huis ontwierp hij in hout, zonder schoorsteen, vernis of lijm. Hij houdt van hout, omdat het met de tijd verandert, en niet voor de eeuwigheid is. ‘Die verandering wordt teweeggebracht door de natuur. Ik ben ervan overtuigd dat de architectuur van de toekomst het in die richting moet zoeken. Hoe we architectuur tot nu toe hebben ingevuld is niet langer houdbaar. Onze planeet is volgebouwd. We moeten de illusie niet langer in stand houden dat dingen eeuwig moeten meegaan. Het Pantheon in Rome staat er al meer dan twintig eeuwen, en dat is fantastisch, maar in de toekomst moet het anders. Dan is volgens mij de enige juiste weg die van de natuur die zichzelf eindeloos vernieuwt en spontaan grondstoffen produceert die de volgende generatie voedt.’
Duurzaam denken spreekt voor zich: ‘Er is geen alternatief. Duurzaamheid is de enig mogelijke toekomst’. [DesignBoom, 2021]. Zijn studio Circle past de filosofie achter de Earth Stations toe op al het ontwerpwerk en hoopt bij te dragen aan oplossingen. ‘Circle vindt het nodig een meer zelfbewuste verbeelding in de menselijke vermogens te introduceren, en wil dynamisch reageren op de steeds complexere uitdagingen van de mensheid.’ Op zoek naar nieuwe ideeën, met respect voor mens en planeet, en eigen verantwoordelijkheid.

Info:
xxx